Şeytanın Üç Düğümü ve Alışkanlıklar

Buhari’den nakledilmiş Hadis-i Şerif’e göre Peygamber Efendimiz (sav) sabah namazını kılmak üzerine şöyle buyurur:

“Biriniz uyuduğu zaman şeytan onun ense köküne üç düğüm atar. Her bir düğümü attığı yere, ‘Gecen uzun olsun, yat, uyu!’ diye eliyle vurur. Şayet o kimse uyanarak Allah’ı anarsa, düğümlerden biri çözülür. Abdest alırsa, bir düğüm daha çözülür. Bir de namaz kılarsa, şeytanın attığı bütün düğümler çözülür ve böylece neşeli ve huzurlu bir şekilde sabahlar. Allah’ı anmaz, abdest alıp namaz kılmazsa, uyuşuk ve tembel bir halde sabahlar.” (Buhârî, Teheccüd 12, Bed’ü’l-halk 11; Müslim, Müsâfirîn 207)

Bu hadisle Peygamber Efendimiz (sav) sabah namazına kalkmanın zorlukları ve yolları ile ilgili bilgi verirken herhangi bir davranışı hayatımızın parçası haline getirmek için ne yapmamız gerektiğinden de bahsediyor. Bu hadis ele alındığında bir davranış kazanmak ile ilgili altı önemli hususu görebiliriz:

1. Kazanmak istediğimiz davranışa giden yolda aynı şeytanın attığı düğümler gibi belirli engeller olabilir. İnsanın bu engelleri farketmesi ve analiz etmesi davranışa giden yolu açacak ilk adımdır.
2. Kazanmak istediğimiz davranışın önünde duran engelleri aşılması gereken bir dağ gibi yığmak yerine küçük tepelere bölerek aşılabilir hale getirmek gerekir. Hadis-i şerif bize şeytanın bizi namaza kalkmamızı engeleyen tek bir düğüm attığından değil üç düğüm attığından bahsetmesi bunun örneği. Hadisin devamından anladığımız üzere şeytanın namazın önüne koyduğu engeller ağır bir uyku hali, uyandıktan sonra abdest için yataktan kalkamamak, abdest aldıktan sonra namaza duramamak olarak anlaşılabilir.
3. Parçalara böldüğümüz engelleri aşmak için bizi hedefe götürecek hedefler belirlemek gerekir. Hadis-i şerifte ‘kalkıp namazını kılan kimse’ diyerek namazı tek bir hedef ile belirtilebilecekken, namaz için gerekli adımlar tek tek sıralanmış: İlk adım uyanıp Allah’ı anmak, ikinci adım abdest almak, üçüncü adım namazı kılmak. Bu adımlar bizi istediğimiz davranışa götürürken engelleri aşmamız sağlayacak hedeflere işaret ediyor. Bu hedeflerin açık ve net, ölçülebilir, başarılabilir ve ulaşmak istediğimiz davranışla direk ilişkili olması bizi istediğimiz noktaya iletmesi açısından önemlidir.
4. Hadis-i şerifteki bir diğer meselesi ise yapılan her davranıştan sonra şeytanın attığı bir düğümün çözüldüğünü haber vermesidir. Uyku halinden namaz kılmış olma haline ulaşmak için aşmamız gereken 3 engel tepesi varken, uyandığımızda bu engeller ikiye, abdest aldığımızda ise bire düşer. Bu da bir adım attığımızda bize yapmak istediğimiz işin çok daha kolaylaşacağını müjdeler. Bu kolaylaşmanın bir sebebi önümüzde daha az engelin kalması ve hedefe yaklaşmamızdır. Bir yola girip bir adım atmış kişi önündeki adımları net olarak görebildiği için gelişimini takip edip hedefe yaklaştığını anlayarak gayretini körükler. Kolaylaşmanın bir diğer sebebi ise bir engeli aştığını görmenin diğer engelleri aşmak için motivasyona vesile olmasıdır. Bir adım atabiliyorsam bu diğer adımı da atabileceğimin ve yarın da aynı adımları tekrarlayabileceğimin göstergesidir.
5. Yapılan davranışı pekiştirmek için gözlemlenebilir ödülleri belirlemek önemlidir. Hadis-i şerifin son kısmında şeytanın düğümlerini çözmek için gerekli adımları atıp istenilen namaz kılma davranışını tamamlayan kişiye müjde, tamamlamayana ise elim bir tablo çizilmiştir. Demekki öncelikle hedeflediğimiz davranışın kısa sürede görülebilir faydalarını belirleyip gözlemleyerek kendimizi motive etmemiz gerekir. Namaz kılan Müslüman Allah (c.c.) katında umulurki nice sevaplar edinir fakat sevap bizim hemen görebileceğimiz bir ödül değildir. Bir davranışın tekrarlanabilmesi onun kısa sürede etkilerini görebilmekle ilişkilidir. Hadisi şerif bize kıldığımız sabah namazının gün içindeki manevi ve psikolojik etkilerini anlatarak neşeli ve huzurlu bir sabah tasvir ediyor. Bu namaz kılan için gözlenebilecek bir etkidir.
6. Hadis-i şerifin son kısmı bize ödülle teşvik etmenin tek başına yetmeyeceği ve davranıştan kaçınıldığında ortaya çıkacak olumsuz sonuçları da belirlemek gerektiğini gösteriyor. Kendimizi faydaları görerek davranışa yaklaştırırken, bu davranışı yapmazsak göreceğimiz olumsuz etkilerle de davranışı yapmamaktan uzaklaştırmak gerekir. Yani yalnızca namazın vereceği güzel hislere odaklanmak yeterli olmayabileceği için, namaz kılmayanın gün içinde yaşayacağı uyuşuk ve tembel hisler hatırlatılarak da namaz kılmaya teşvik edilir. Yine bu hatırlatmada uyuşuk ve tembel hislerin gözlemlenebilir ve kısa sürede gerçekleşen olumsuzluklar olduğunu görmek önemlidir.

Peygamber efendimiz (sav) bize sabah namazını kılmanın karşısındaki zorlukları ve bu zorlukları aşmak için gerekli adımları anlatırken hedeflerimize ulaşmak için de bir yol haritası çiziyor. Bu haritaya göre karşımızdaki engelleri anlayarak, bu engelleri aşılabilir boyutlara bölerek, engelleri aşmak için ölçülebilir net adımlar belirleyerek, gelişimimizi gözlemleyerek ve bu davranışın bize kattıkları ve eksikliğinin kaybettirdiklerine odaklanarak hedeflediğimiz davranışı kazanabiliriz. Yol haritamızı hem maddi hem manevi gelişimimiz adına kullanarak daha gayretli ve başarılı bireyler olma umuduyla.